4. Κώδικας Ανάγνωσης

4   Κώδικας Ανάγνωσης – Τα σύμβολα της γραφής των σαμιακών τύπων στο Ιστολόγιο

Ο Κώδικας Ανάγνωσης των κειμένων του Ιστολογίου είναι ένας πίνακας που βοηθάει τον επισκέπτη να διαβάζει και να αποδίδει προφορικά σωστά τις λέξεις του Σαμιακού Ιδιώματος. Στην πρώτη στήλη του πίνακα είναι τα γράμματα ή σύμβολα όπως συναντώνται κατά την ανάγνωση. Στη δεύτερη στήλη δίνεται ο αντίστοιχος φθόγγος ή οι αντίστοιχοι φθόγγοι. Στην τρίτη στήλη δίνονται παραδείγματα λέξεων ή φράσεων με την προφορά τους [μέσα σε αγκύλες] στο Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο και τα αντίστοιχά τους (λέξεις ή εκφράσεις) στην Κοινή Νεοελληνική (ΚΝΕ). Τέλος στην τέταρτη στήλη δίνονται παρατηρήσεις.

Γράμματαή σύμβολα	Φθόγγοι	Παραδείγματα με την [προφορά τους στο Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο] και τα ατνίστοιχά τους ΚΝΕ	Παρατηρήσεις
υπογράμ­μιση		κόπους [kópus] – κόπος όπους [opus] – όπως ουραίους [uréus] – ωραίος όμουρφους [ómurfus] – όμορφος λένη [léni] – λένε φαίνουμη [fénumi] – φαίνομαι είμη [ími] – είμαι ηκιείνου [icínu] – εκείνο τσάπα [tsápa] – τσάπα τσατσάρα [tsatsára] – τσατσάρα πατσάς [patsás] – πατσάς τζάμ’  [dzám] – τζάμι τζάκι [dzác] – τζάκι σακάτ’ς [sakáts] – σακάτης αργάτ’ς [arγáts] – εργάτης πηρπάτ’σα [pirpátsa] – περπάτησα d’ ζάρα [dzára] – την ζάρα d’ ζαργιού [dzarjú] – του ζαριού πηδγιά [piδjá] – παιδιά δ’λιειές [δʎés] – δουλειές σκουλιειό [skuʎó] – σχολειό σκουλιειού [skuʎú] – σχολειού πηδγιούνης [piδjúnis] – παιδιών λιιουτρίβ’ [ʎutrív] – λιοτρίβι	Η υπογράμμιση στα ου, και η δηλώνει ότι πρόκειται για τους φθόγγους [u] και [i], αντίστοιχα, που έχουν προέλθει από μετατροπή (κώφωση) των φθόγγων [o] και [e]. Τα υπογραμμισμένα ts και dz δηλώνουν την κανονική μονοφθογγική προφορά των <τσ> και <τζ> της ΚΝΕ, ενώ τα μη υπογραμμισμένα ts και dz δηλώνουν την διφθογγική προφορά των <τ’σ> και <d’ζ> του ΣάμΙ. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις όλα τα υπογραμμισμένα φωνήεντα συμπροφέρονται σε χρόνο μιας συλλαβής ως καταχρηστικοί δίφθογγοι.
’ (απόστρο­φος)		χουργιάτ’σα [χurjátsa] – χωριάτισσα έρτ’νη [értni] < έρτουνε < έρθουνε < έρθουν λέγ’dη [léγdi] < λέγονται προυτουχρουνιιάτ’κου [prutuχruɲiatku] < πρωτοχρονιάτικο σαμάρ’ [samár] < σαμάρι	Η απόστροφος αντικαθιστά τμήμα λέξης που παραλείπεται/ αποβάλλεται
α	[a]	αλάνα [alána] – αλάνα	Όπως στην ΚΝΕ
αι	[e]	αίμα [éma] – αίμα	Όπως στην ΚΝΕ
άι	[ái]	άι! [ái] (< για ιδέ!) – νά! κουλάι [kulái] – κολάι	Δισύλλαβο [ai] Όπως στην ΚΝΕ
αϊ	[ai]	αϊπ’πάν’ [aippán] – από πάνω παϊδάκιια [paiδáca] – παϊδάκια	Δισύλλαβο [ai] Όπως στην ΚΝΕ
αΐ	[aí]	χαΐρ’ [χaír] – χαΐρι	Δισύλλαβο [ai] Όπως στην ΚΝΕ
άι	[ái]	νηράιδα [niráiδa] – νεράιδα	Δίφθογγος [ái] Όπως στην ΚΝΕ
αϊ	[ai]	γαϊδούρ’ [γaiδúr] – γαϊδούρι	Δίφθογγος [ai] Όπως στην ΚΝΕ
αυ	[av]	αυγιάδης [avjáδis] – χαράματα	Όπως στην ΚΝΕ
αυ	[af]	αυτ’νούνης [aftnúnis] – αυτών, αυτωνών	Όπως στην ΚΝΕ
β	[v]	βαβούρα [vavúra] – βαβούρα	Όπως στην ΚΝΕ
βγ	[vj]	βγιάζουμη [vjázumi] – βιάζομαι	Όπως στην ΚΝΕ, αλλά με έντονο τον συνοδίτη
γ	[γ]	γάτους [γátus] – γάτος	Όπως στην ΚΝΕ
γι	[j]	γιιατρουσόφ’ [jatrusóf] – γιατροσόφι	Όπως στην ΚΝΕ
γ	[j]	βγιάζουμη [vjázumi] – βιάζομαι	Ο συνοδίτης γ
δ	[δ]	δάκους [δákus] – δάκος	Όπως στην ΚΝΕ
δγ	[δj]	δγιάκους [δjákus] – διάκος	Όπως στην ΚΝΕ
ε	[e]	έλα [éla] – έλα	Όπως στην ΚΝΕ
εη < εε	[éi]	ιδέης [iδéis] – ιδέες	Δισύλλαβο [éi]
ει	[i]	είμαστη [ímasti] – είμαστε	Όπως στην ΚΝΕ
έι	[éi]	ρουμέικα [ruméika] – ρωμέικα	Δισύλλαβο [éi] Όπως στην ΚΝΕ
έι	[éi]	έιbου! [éibu] – όχι δα! σώπα! Σκουρέικα [skuréika] – Σκουρέικα	Δίφθογγος [éi] Όπως στην ΚΝΕ
εια	[ia]	άδεια [áδia] – άδεια (π.χ. εργαζομένου)	Δισύλλαβο [ia] Όπως στην ΚΝΕ
εια	[ia]	αλιήθχεια [aʎíθçia] – αλήθεια	Όπως στην ΚΝΕ
ειη < ειε	[ii]	άδειης [áδiis] – άδειες	Δισύλλαβο [ii]
ειη < ειε	[ii]	αλιήθχειης [aʎíθçiis] – αλήθειες	Δίφθογγος [ii]
ειό	[ió]	σκουλιειό [skuʎó] – σχολειό	Δίφθογγος [ió] Όπως στην ΚΝΕ
ειοι	[ii]	ηπιτήδειοι [ipitíδii] – επιτήδειοι	Δισύλλαβο [ii] Όπως στην ΚΝΕ
ειοι	[ii]	άδγειοι [áδji] – άδειοι	Δίφθογγος [ii] Όπως στην ΚΝΕ
ειοί	[ií]	αργαλιειοί [arγaʎí] – αργαλειοί	Δίφθογγος [ií] Όπως στην ΚΝΕ
είοι	[íi]	αστείοι [astíi] – αστείοι	Δισύλλαβο [íi] Όπως στην ΚΝΕ
ειου	[iu]	Πυθαγόρειου – Πυθαγόρειου	Δισύλλαβο [iu] Όπως στην ΚΝΕ
ειου	[iu]	άδγειου [áδju] – άδειου	Δίφθογγος [iu] Όπως στην ΚΝΕ
ειού	[iú]	αδειούχους [aδiúχus] – αδειούχος	Δισύλλαβο [iú] Όπως στην ΚΝΕ
ειού	[iú]	τ’ Αϊ Βασ’λιειού [taivasʎú] – του Αγίου Βασιλείου	Δίφθογγος [iú] Όπως στην ΚΝΕ
είου	[íu]	καφηνιείου [kafiɲíu] – καφενείου	Δισύλλαβο [íu] Όπως στην ΚΝΕ
ειου < ειο	[iu]	υπόγιειου [ipójiu] – υπόγειο	Δισύλλαβο [iu]
ειου < ειο	[iο]	άδγειου [áδju] – άδειο	Δίφθογγος [iu]
είου < είο	[íu]	καφηνιείου [kafiɲíu] – καφενείο	Δισύλλαβο [íu]
εύ	[ev]	νεύρου [névru] – νεύρο	Όπως στην ΚΝΕ
εύ	[ef]	ψεύτ’ς [psefts] – ψεύτης	Όπως στην ΚΝΕ
ζ	[z]	ζουή [zuí] – ζωή	Όπως στην ΚΝΕ
ζγ	[zj]	μαγαζγιά [maγazjá] – μαγαζιά	Όπως στην ΚΝΕ
η	[i]	ήμηρους [;imirus] – ήμερος	Όπως στην ΚΝΕ
η < ε ή αι	[i]	ήμηρους [;imirus] – ήμερος
ηι < εϊ	[ii]	Σκουρηικιιώτ’ς [skuriicots] – Σκουρεϊκιώτης	Δίφθογγος [ii]
ηϊ < εϊ	[ii]	θηικός [θiikós] – θεϊκός	Δισύλλαβο [ii]
ηΐ < εΐ	[ií]	αθηΐα [aθiía] – αθεΐα	Δισύλλαβο [ií]
ηυ	[iv]	ηύρα [ívra] – βρήκα	Όπως στην ΚΝΕ
ηυ < ευ	[iv]	πληυρό [plivró] – πλευρό
ηυ < ευ	[if]	ψηυτόπραμα [psiftóprama] – ψεύτικο πράγμα
ηυ < ευ	[iv]	άνηύρους [ánivrus] – άνευρος
ηυ < ευ	[if]	ηυτυχώς [iftiχós] – ευτυχώς
θ	[θ]	θόλους [θólus] – θόλος	Όπως στην ΚΝΕ
θχ	[θç]	θχειά [θçá] – θεια	Όπως στην ΚΝΕ, αλλά με έντονο τον συνοδίτη
ι	[i]	ίσο [íso] – ίσο	Όπως στην ΚΝΕ
ια	[ia]	ακριανός [akrianós] – ακριανός	Δισύλλαβο [ia] Όπως στην ΚΝΕ
ια	[ia]	ίδγια [íδja] – ίδια	Δίφθογγος [ia] Όπως στην ΚΝΕ
ιά	[iá]	βγιάζουμη [vjázumi] – βιάζομαι	Δίφθογγος [iá] Όπως στην ΚΝΕ
ιε	[ie]	άγριες [áγries] – άγριες	Όπως στην ΚΝΕ
ιε	[ie]	μελένιιες [meléɲes] – μελένιες	Όπως στην ΚΝΕ
ιέ	[ié]	πιέζου [piézu] – πιέζω	Δισύλλαβο [ié] Όπως στην ΚΝΕ
ιέ	[ié]	βαργιές [varjés] – βαριές	Δίφθογγος [ié]
ιη < ιε	[ii]	άγιιης [ájiis] – άγιες	Δισύλλαβο [ii]
ιη < ιε	[ii]	ίδγιης [íδjis] – ίδιες	Δίφθογγος [ii]
ιo	[iο]	Ιονιίου [ióniu] – Ιονίου	Όπως στην ΚΝΕ
ιo	[iο]	βγιολέτα [vjoléta] – βιολέτα	Δίφθογγος [io] Όπως στην ΚΝΕ
ιό	[ió]	αγιιόκλημα[ajókʎima] – αγιόκλημα	Δίφθογγος [ió] Όπως στην ΚΝΕ
ιοι	[ii]	δήμιοι [δímii] – δήμιοι	Δισύλλαβο [ii] Όπως στην ΚΝΕ
ιοι	[ii]	dόπχιοι [dópçi] – ντόπιοι	Δίφθογγος [ii] Όπως στην ΚΝΕ
ιοί	[ií]	παραγιιοί [parají] – παραγιοί	Δίφθογγος [ií] Όπως στην ΚΝΕ
ίοι	[íi]	βίοι [víi] – βίοι	Δισύλλαβο [íi] Όπως στην ΚΝΕ
ιου	[iu]	Ιουδαίους [iuδéus] – Ιουδαίος	Δισύλλαβο [iú] Όπως στην ΚΝΕ
ιου < ιο	[iu]	άγιιου [ájiu] – άγιο	Δισύλλαβο [iu]
ίου < ίο	[íu]	θρανίου [θnaɲíu] – θρανίο	Δισύλλαβο [íu]
ιου	[iu]	ανάργιου [anárju] – ανάριου	Δίφθογγος [iu] Όπως στην ΚΝΕ
ιου < ιο	[iu]	ίδγιου [íδju] – ίδιο	Δίφθογγος [iu]
ιου < ιω	[iu]	λιιουμένου [ʎuménu] – λιωμένο	Δίφθογγος [iu]
ιού	[iú]	Ιούδας [iúδas] – Ιούδας	Δισύλλαβο [iú] Όπως στην ΚΝΕ
ιού	[iú]	κιιούπχια [cúpça] – κιούπια	Δίφθογγος [iú] Όπως στην ΚΝΕ
ίου	[íu]	αγιίου [ajíu] – αγίου	Δισύλλαβο [íu] Όπως στην ΚΝΕ
ιώ	[ió]	ιώδιου [ióδiu] – ιώδιο	Όπως στην ΚΝΕ
ιώ	[ió]	λιιώμα [ʎóma] – λιώμα	Όπως στην ΚΝΕ
κ	[k]	καλός [kalós] – καλός	Όπως στην ΚΝΕ
κι	[c]	κιηνούργιους [cinúrjus] – καινούργιος	Όπως στην ΚΝΕ
λ	[l]	λημός [limos] – λαιμός	Όπως στην ΚΝΕ
λι	[ʎ]	λιύκους [ʎíkus] – λύκος
μ	[m]	μαμά [mama] – μαμά	Όπως στην ΚΝΕ
μν	[mɲ]	bάμνια [bámɲa] – μπάμια	Όπως στην ΚΝΕ, αλλά με έντονο τον συνοδίτη
ν	[ɲ]	bάμνια [bámɲa] – μπάμια	Ο συνοδίτης ν
ν	[n]	νηρό [niró] – νερό	Όπως στην ΚΝΕ
νι	[ɲ]	νιήμα [ɲíma] – νήμα
ξ	[ks]	ξανά [ksaná] – ξανά	Όπως στην ΚΝΕ
ξχ	[ksç]	ανι’ξχιάτ’κου [aɲksçiátku] – ανοιξιάτικο	Όπως στην ΚΝΕ, αλλά με έντονο τον συνοδίτη
ό	[ó]	μουρό [muró] – μωρό
οια	[ia]	έννιοια [énia] – έννοια	Όπως στην ΚΝΕ
οια	[ia]	όπχοια [ópça] – όποια	Δίφθογγος [ia] Όπως στην ΚΝΕ
οιά	[iá]	δγοιάκι’ [δjác] – δοιάκι	Δίφθογγος [iá] Όπως στην ΚΝΕ
οιέ	[ié]	χροιές [χriés] – χροιές	Δισύλλαβο [ié] Όπως στην ΚΝΕ
οιέ	[ie]	πχοιές [pçes] – ποιες	Δίφθογγος [ié]
οιη	[ie]	έννιοιης [éniis] – έννοιες
οιη < οιε	[ii]	όπχοιης [ópçis] – όποιες	Δίφθογγος [ii]
οίη < οίε	[ii]	ουποίης [upíis] – οποίες	Δίφθογγος [ii]
οιό	[ió]	αρτουποιός [artupiós] – αρτοποιός	Δισύλλαβο [ií] Όπως στην ΚΝΕ
oιό	[ió]	πχοιός [pçós] – ποιος	Δίφθογγος [ió] Όπως στην ΚΝΕ
οίοι	[íi]	ουποίοι [upíi] – οποίοι	Δισύλλαβο [íi] Όπως στην ΚΝΕ
οιοί	[ií]	αρτουποιοί [artupií] – αρτοποιοί	Δισύλλαβο [ií] Όπως στην ΚΝΕ
οιοι	[ii]	όπχοιοι [ópçi] – όποιοι	Δίφθογγος [ii] Όπως στην ΚΝΕ
οιοί	[ií]	πχοιοί [pçi] – ποιοι	Δίφθογγος [ií] Όπως στην ΚΝΕ
oιου	[iu]	όμοιου [ómiu] – όμοιου	Δισύλλαβο [iu]
oιου < oιο	[iu]	όμοιου [ómiu] – όμοιο	Δισύλλαβο [iu]
oίου	[íu]	ουποίου [upíu] – οποίου	Δισύλλαβο [íu] Όπως στην ΚΝΕ
oίου < oίο	[íu]	ουποίου [upíu] – οποίο	Δισύλλαβο [íu]
οιου	[iu]	όπχοιου [ópçu] – όποιου	Δίφθογγος [iu] Όπως στην ΚΝΕ
οιου < οιο	[iu]	όπχοιου [ópçu] – όποιο	Δίφθογγος [iu]
οιού	[iú]	αρτουποιού [artupiú] – αρτοποιού	Δισύλλαβο [iú] Όπως στην ΚΝΕ
οιού	[iú]	πχοιού [pçú] – ποιου	Δίφθογγος [iú] Όπως στην ΚΝΕ
ου < ο	[u]	ύπνους [ípnus] – ύπνος
ου < ω	[u]	μουρό [muró] – μωρό
π	[p]	απ’πάν’ [appán] – αποπάνω	Όπως στην ΚΝΕ
πχ	[pç]	πχιά [pçá] – πια	Όπως στην ΚΝΕ, αλλά με έντονο τον συνοδίτη
ρ	[r]	ράφ’ [raf] – ράφι	Όπως στην ΚΝΕ
σ	[s]	σ’τάρ [star] – σιτάρι	Όπως στην ΚΝΕ
σχ	[sç]	πρασχιά [prasçá] – πρασιά	Όπως στην ΚΝΕ, αλλά με έντονο τον συνοδίτη
τ	[t]	τάβλι’ [tavʎ] – τάβλι	Όπως στην ΚΝΕ
τχ	[tç]	μάτχια [mátça] – μάτια	Όπως στην ΚΝΕ, αλλά με έντονο τον συνοδίτη
υ	[i]	ύπνους [ípnus] – ύπνος	Όπως στην ΚΝΕ
υα	[ia]	γιυαλιιά [jaʎá] – γυαλιά	Όπως στην ΚΝΕ
υά	[iá]	γιυάλα[jála] – γυάλα	Όπως στην ΚΝΕ
υ	[v]	αυγό [avγó] – αυγό	Όπως στην ΚΝΕ
υ	[f]	αυτό [aftó] – αυτό	Όπως στην ΚΝΕ
φ	[φ]	φάρους [fárus] – φάρος	Όπως στην ΚΝΕ
φχ	[φç]	χουράφχια [χuráfça] – χωράφια	Όπως στην ΚΝΕ, αλλά με έντονο τον συνοδίτη
χ	[χ]	χάνου [χánu] – χάνω	Όπως στην ΚΝΕ
χι	[ç]	αχι’νός [açnós] – αχινός	Όπως στην ΚΝΕ
χ	[ç]	χαψχιά [χapsçá] – χαψιά	Ο συνοδίτης χ
ψ	[ps]	ψάχνου [psáχnu] – ψάχνω	Όπως στην ΚΝΕ
ψχ	[psç]	χαψχιά [χapsçá] – χαψιά	Όπως στην ΚΝΕ, αλλά με έντονο τον συνοδίτη
ώ	[ó]	bουρώ [buró] – μπορώ	Όπως στην ΚΝΕ
g	[g]	gάρ’ζμα [gárzma] – γκάρισμα
gι	[ɟ]	gιέμ’ [ɟem] – γκέμι
b	[b]	bάρbας [bárbas] – μπάρμπας
bγ	[bj]	κουbγιά [kubjá] – κουμπιά	Όπως στην ΚΝΕ, αλλά με έντονο τον συνοδίτη
d	[d]	dουμάτα [dumáta] – ντομάτα
dγ	[dj]	κατάdγια [katádja] – κατάντια	Όπως στην ΚΝΕ, αλλά με έντονο τον συνοδίτη
τσ	[ts]	τσάπα [tsápa] – τσάπα	Όπως στην ΚΝΕ
τ’σ	[ts]	πάτ’σα [pátsa] – πάτησα
τσχ	[tsç]	κοτσχια [kótsça] – κότσια	Όπως στην ΚΝΕ, αλλά με έντονο τον συνοδίτη
τζ	[dz]	τζαμ’ [dzam] – τζάμι	Όπως στην ΚΝΕ
τζγ	[dzj]	Τζγια [dzja] – Τζιά	Όπως στην ΚΝΕ, αλλά με έντονο τον συνοδίτη
τ’ζ	[tz]	πότ’ζα [pótza] – πότιζα